Nepnieuws

Nepnieuws (of fake news) vind je overal. Niet alle informatie die je via radio en tv hoort, op je telefoon leest of op internet staat, is waar. Het is best lastig om te beoordelen of een bericht nep of echt is.

Wat is nepnieuws?

Bij nepnieuws en desinformatie verspreiden mensen met opzet informatie die niet waar is of niet helemaal klopt. Ze doen dat bijvoorbeeld om er geld aan te verdienen. Of om de mening van mensen te beïnvloeden, bijvoorbeeld bij verkiezingen. Of bijvoorbeeld om een persoon, een groep, een organisatie of een land te beschadigen. Het kan ook zijn dat mensen nepnieuws verspreiden om onrust te stoken. En soms ook alleen maar voor de grap.

Deepfake gaat een stapje verder

Deepfake-video's zijn nepvideo's, die heel echt lijken. Met speciale programma's kunnen computers mensen allerlei dingen laten zeggen, die ze in het echt nooit gezegd hebben. Inmiddels zijn er al apps waarmee iedereen zulke filmpjes kan maken. Computers kunnen met veel rekenkracht ook zelf leren hoe iemand beweegt en spreekt. Je ziet het verschil tussen nep en echt bijna niet meer. Ook volwassenen trappen erin. Soms kun je nog zien dat het nep is. Het helpt om een filmpje vertraagd af te spelen. Dan zie je misschien dat de mond niet goed met de tekst mee beweegt of dat er niet met de ogen geknipperd wordt. Ook wanneer de video onscherp is, vooral aan de randen om het hoofd, kan dat een teken zijn dat er iets niet klopt.

Deepfake is dus altijd nep, maar je kunt het niet meer zien. Het is dus belangrijk geworden om te kijken naar wat we de context noemen. Daarmee bedoelen we: dat je onderzoek doet naar 'wie heeft het gemaakt en waarom?' Omdat je dat vaak niet kunt achterhalen, vallen we terug op de tip: onderzoek eerst wat anderen ervan zeggen als je twijfelt. Stuur nooit iets zomaar door. Als je meer wilt weten over deepfake, lees dan (samen) verder op Mediawijsheid.nl.

Nieuws via sociale media

Via je tijdlijn op Facebook, Twitter en Instagram komen veel berichten binnen. Maar niet iedereen krijgt dezelfde berichten te zien. Wat jij te zien krijgt hangt af van je gedrag op internet. Waar heb jij eerder op geklikt, wat heb je opgezocht, geliked of gedeeld? Via programma's op de computer, algoritmes genoemd, wordt jouw internetgedrag gevolgd en onderzocht. Het algoritme zorgt ervoor dat je steeds meer berichten van dezelfde soort te zien krijgt en andere berichten juist minder. Het algoritme 'leert' wat jij leuk vindt en waarin je niet geïnteresseerd bent. In het Engels heet dat: de filter bubble. Aan de ene kant is zo'n algoritme handig, omdat je vooral leuke dingen tegenkomt. Het nadeel is wel dat je na een tijdje informatie kunt gaan missen, die misschien toch wel belangrijk is.

Ook door vrienden en volgers kun je, zonder dat je het door hebt, tot verkeerde meningen of beslissingen komen. Je ziet vast wel eens een bericht of filmpje, dat vaak is bekeken of veel binnen je eigen vriendenkring is gedeeld. Dan denk je misschien eerder dat het bericht of filmpje echt waar is. Berichtjes die viral gaan, gaan makkelijk een eigen leven leiden. Maar het aantal keer dat een bericht gedeeld is, zegt niets over de betrouwbaarheid. Het is daarom belangrijk om altijd nieuwsgierig en kritisch te blijven over waar nieuwsberichten vandaan komen.

Gevaren van nepnieuws

Nepnieuws en deepfake berichten kunnen heel betrouwbaar lijken, zodat je het gelooft. Ook berichten die al door veel mensen zijn bekeken lijken betrouwbaarder dat berichten met minder hits. Als jij zulke berichten krijgt, heb je misschien niet meteen door dat het onjuiste informatie is. Je gaat ze misschien ook delen met je contacten. Zo verspreidt het nepnieuws zich makkelijk. Als dat nieuws negatief, verschrikkelijk of extreem is, kun je er somber of emotioneel van worden. Nepnieuws kan je vooroordelen bevestigen, zonder dat je echt weet hoe het zit.

Hoe herken je nepnieuws?

In Nederland is de vrijheid van meningsuiting een belangrijke vrijheid. Dat betekent dat iedereen mag zeggen en schrijven wat hij vindt. Als het maar niet in strijd is met de wet. Dat maakt het lastig om nepnieuws te herkennen. Je moet je dus steeds afvragen: is dit bericht een feit of een mening? Dat is niet altijd direct duidelijk.

Tips

• Als je een bericht ontvangt, probeer dan niet meteen te oordelen en te discrimineren. Denk eerst even na voordat je reageert.
• Wees alert. Bij phishing en hacken proberen mensen je gegevens te stelen. Dat is ook een vorm van nepnieuws.
• Lees niet alleen de titel van een bericht, maar de hele tekst. Soms staan er juist extra spannende titels boven een bericht om je aandacht te trekken.
• Vermoed je een deepfake video? Kijk dan bijvoorbeeld of de mond natuurlijk beweegt en of de spreker wel met zijn ogen knippert. Als je de video vertraagd afspeelt, vallen 'foutjes' meer op.
• Wees kritisch: wie stuurt het bericht en waarom? Probeer te bedenken wat het doel is van het bericht.
• Zorg ervoor dat je op de hoogte bent van het nieuws. Lees meer dan alleen de sociale media.
• Het is goed om altijd een beetje achterdochtig te zijn.
• Op de website van de rijksoverheid staat een checklist om nepnieuws te herkennen.

Meer informatie

Op de website Mediawijsheid.nl kun je meer informatie lezen over nepnieuws en deepfake.